- Nederland.TVJongeren.TVNederland.TVSpelletjes.TV
- Amusement.TVKennis.TVNieuws.TVSporten.TV
- Beurs.TVKinderen.TVOndernemen.TVTalentenjacht.TV
- Cultuur.TVKook.TVOnrecht.TVVaartuig.TV
- Formule1.TVLachen.TVOranje.TVVerkiezing.TV
- Gamen.TVMensen.TVPolitiek.TVVoertuig.TV
- Geloof.TVMode.TVReis.TVVoetbal.TV
- Gezondheid.TVMuziek.TVSerie.TVWeer.TV
- Informatief.TVNatuur.TVSpeelfilm.TVWoon.TV
Adieu God? - Alle afleveringen
Acteur Waldemar Torenstra groeide op in een hippiegezin, maar zijn jeugd kreeg een verrassende wending toen zijn vader besloot priester te worden in De Christengemeenschap. Opeens was Waldemar de zoon van een priester en onderdeel van een religieuze gemeenschap. Met zijn vader deelt Waldemar de nieuwsgierigheid naar het religieuze. De afgelopen jaren deed hij inspiratie op bij inheemse religies, die hem ervaringen opleverden die zijn leven hebben veranderd. Sindsdien voelt hij zich gelukkiger en is hij ervan overtuigd dat er naast de fysieke wereld ook een spirituele realiteit is.
Drie en een half jaar geleden verliet Israel van Dorsten de boerderij van zijn vader in Ruinerwold. Zijn jeugd werd gedomineerd door zijn vader, die ervan overtuigd was dat hij de Messias was. In Israels hoofd was God in die periode permanent aanwezig. Sinds zijn vertrek uit de boerderij heeft Israel zijn eigen weg moeten vinden. God is uit zijn hoofd verdwenen, maar Israel houdt de mogelijkheid open dat er een God bestaat. De confrontatie met zijn vader wil en kan Israel voorlopig niet aangaan. Een oprechte schuldbekentenis van zijn vader zou heilzaam zijn, maar Israel verwacht niet dat het ooit zover zal komen.
Presentator Frits Barend heeft geen talent voor religie. Toch is hij regelmatig in de synagoge te vinden en stuurde hij zijn dochters naar Joodse les. Want hoewel hij niet in groepen denkt, voelt Barend zich Joods van zijn kruin tot zijn tenen. Frits Barend heeft zijn leven te danken aan Jelle en Jeltje, een christelijk echtpaar dat zijn Joodse ouders in de Tweede Wereldoorlog liet onderduiken. Om de donderpreek die werd afgestoken op de uitvaart van Jelle kan hij nog altijd boos worden. De dominee noemde Jelle een zondaar. Barend gelooft niet in een leven na de dood, maar als er een hiernamaals zou zijn, ging hij Jelle als eerste opzoeken.
Auteur en columnist Leon de Winter begon met schrijven toen zijn vader overleed. Omdat hij zich geen raad wist met dit grote verlies, zocht hij zijn toevlucht tot het verzinnen van verhalen. De Winter groeide op in een Joods gezin. Zijn vader was een trouw bezoeker van de synagoge, zijn moeder was vanwege de Holocaust in een hevig gevecht met God verwikkeld. Zij praatte veel over de talrijke familieleden die in Sobibor vermoord zijn. Zelf heeft De Winter nooit in God geloofd. Voor hem draait het jodendom vooral om het hoeden van oude tradities en teksten. Hij is diep geroerd door het verhaal van Mozes die op de berg de rug van God mag zien.
Voor radiopresentator Jellie Brouwer is praten over geloof net zo intiem als praten over seks, omdat het onderwerp terugvoert naar de dingen die er echt toe doen. Toen ze drie was, stierf haar vader aan kanker. Zusje Gea volgde een paar jaar later. Haar moeder geloofde heilig dat Gea en papa samen in de hemel waren. Toen Jellie ging studeren, hield ze de kerk voor gezien. Maar ongelovig wil ze zichzelf niet noemen. Toen ze een aantal jaar geleden zelf kanker bleek te hebben, dacht ze als eerste aan haar moeder. Na alles wat die al had moeten doorstaan, wilde ze haar niet verdrietig maken door ook dood te gaan.
Toen schrijver en cabaretier Thomas van Luyn het ouderlijk huis verliet, verloor hij zich in zweverige theorieën over wichelroeden, sterrenbeelden en genezende stenen. De wereld was chaos en dus zocht hij naar houvast. Van Luyn groeide op in een links-christelijk gezin. Naar de kerk wilde hij niet, maar toen zijn moeder ernstig ziek werd, begon hij te bidden. Het hielp niet. Thomas' moeder ging steeds verder achteruit en overleed. Tegenwoordig heeft Van Luyn geen God of andere buitenaardse krachten nodig om zich staande te houden. Het bestaan is een mysterie en dat laat hij zo. Maar als hij het moeilijk heeft, bidt hij nog wel eens.
Als zoon van een dominee kreeg minister Hugo de Jonge van kinds af aan stevige preken te verstouwen. Toch heeft hij nooit overwogen om het geloof van zijn vader af te zweren. Ook niet in de periode dat de CDA-politicus een blowende en spijbelende puber was. Voor De Jonge is God geen poppenspeler die achter de schermen aan de touwtjes van de mensheid trekt. Zijn geloof inspireert hem juist om verschil te maken in het leven van anderen. Bij iedere nieuwe stap in zijn leven voelt De Jonge dat hij het op eigen kracht niet redt. Hij twijfelt dan aan zijn kunnen en is zich bewust van zijn eigen nietigheid.
Chazia Mourali noemde zich jarenlang esthetisch en psychologisch katholiek. Maar zich aansluiten bij de kerk: die stap voelde lange tijd te groot. Daar kwam verandering in toen haar moeder overleed. Tijdens het ziekteproces waren de grenzen van de ratio en de maakbaarheid pijnlijk duidelijk geworden. De medische wereld had op het gebied van zingeving niets te bieden. De katholieke kerk wel. Een dag voor haar moeders begrafenis liet Chazia zich daarom dopen. Sindsdien maakt ze deel uit van een gemeenschap waar ze eigenlijk al sinds haar kindertijd naar verlangt. Daar geeft ze wel haar eigen invulling aan.
Misdaadverslaggever Kees van der Spek heeft een opmerkelijke bijnaam: Kezus van Nazareth. Die kreeg hij omdat hij in het ziekenhuis van Nazareth, Israël, werd geboren. Zijn ouders werkten in een christelijke kibboets. In zijn jeugd woonde Kees op verschillende continenten en kreeg een gereformeerde opvoeding. Twee keer per zondag zat hij in de kerk. Nu noemt hij zichzelf een 'heilige twijfelaar' en discussieert hij met zijn kinderen over het bestaan van God. Hij gelooft niet dat de dood het einde is en hoopt zijn moeder en Peter R. de Vries, met wie hij jarenlang intensief samenwerkte, terug te zien.
Priester en kunsthistoricus Antoine Bodar (77) kijkt samen met Tijs van den Brink terug op zijn leven en roeping. Als klein jongetje wist hij al dat hij priester wilde worden en was hij verreweg de vroomste van het gezin. Toch zou het nog tot zijn 47e duren voordat de priesterwijding een feit werd. In de tussenliggende jaren leefde Bodar enige tijd 'alsof God niet bestaat'. Het leidde tot een diepe depressie en zelfmoordpoging. In zijn leven wist hij zich gehaat en bemind. Hij voelt zich nog steeds regelmatig eenzaam, maar ook gezegend, omdat hij God heeft gevonden. Nu is hij naar eigen zeggen 'nagenoeg klaar om te vertrekken'.
Televisiemaker Catherine Keyl vindt het erg ongemakkelijk om over haar geloof te praten: ze doet nog liever een striptease. In haar jeugd ging ze naar de zondagsschool en genoot er van alle verhalen. Ze ontdekte in de Bijbel van haar Joodse vader een notitie dat zijn familie vermoord was. Na de oorlog zette hij zich sterk af tegen het geloof. Catherine zelf merkte in haar journalistieke werk gaandeweg dat er meer is tussen hemel en aarde: een helpende kracht. Maar op persoonlijk vlak ervaart ze die steun niet. En het blijft een vraag waar God was toen haar grootouders door de nazi's werden vermoord.
Het leven van Lale Gül veranderde ingrijpend, nadat haar boek 'Ik ga leven' uitkwam. Lale groeide op in een streng islamitisch gezin dat ze ontvluchtte na deze publicatie. Daarover voelt ze nu vooral opluchting. Ze vertelt over haar jeugd waarin ze naar de Koranschool ging en ze na haar eerste menstruatie een hoofddoek moest dragen. Daar zag ze erg tegenop: bij zondes dreigde voortaan de hel. Ook praat Lale over haar jarenlange dubbelleven, waarin ze 'een leugenmachine' was. De islam verlaten zag ze nog niet als optie. Nu noemt ze zich atheïst, maar vindt dat eigenlijk niks: het atheïsme is kaal en stelt niets in het vooruitzicht na de dood.
Actrice Jennifer Hoffman groeide op als een nuchter, katholiek meisje. Hoewel sommige Bijbelse verhalen haar wel aanspraken, vond ze het in de kerk vooral kil, koud en grijs. Toen haar kindje een tijdje geleden ernstig ziek leek te zijn, bad ze tot iedereen en elke godsdienst die ze maar kende. Jennifer merkt dat ze de laatste jaren spiritueler is geworden, ondanks haar nuchtere inslag. Zo nam ze deel aan een ayahuasca-sessie, omdat ze worstelde met de vraag of ze moeder wilde worden. Na het drinken van ayahuasca-thee ging ze hallucineren en kreeg ze visioenen. Ze vond deze 'reis' een heftige, maar ook spirituele ervaring.
Frank Boeijen groeide op in een groot katholiek gezin met tien kinderen. Tijs van den Brink ontmoet hem in de kerk van zijn jeugd in Nijmegen, waar hij in het kinderkoor zong en misdienaar was. Zijn ouders waren progressief en het niet eens met de paus. Hij herinnert zich zijn ouders als zeer begaan met de zwakkeren in de maatschappij, waarbij zijn vader Jezus 'de eerste socialist' noemde. Frank praat daarnaast openhartig over een depressieve periode in zijn jonge jaren, zijn huidige geloof en zijn wens om katholiek begraven te worden vanuit de kerk. Hij gelooft echter niet in een hiernamaals.
Schrijver en presentator Özcan Akyol is nog nooit in een moskee geweest, want hij groeide op met het alevitisme, een liberale, humanistische stroming binnen de islam met eigen tradities. Zoek de god in jezelf is daarin een belangrijke boodschap. Özcan vond het vooral moeilijk om geloof en bijgeloof van elkaar te onderscheiden. Zo mocht hij vroeger niet fluiten of 's avonds zijn nagels knippen, omdat dan de duivel zou komen. Angst stond zeker bij zijn moeder centraal in de geloofsbeleving. Bidden deed Özcan zowel in het Nederlands, Turks als Engels. Zo wilde hij de kans zo groot mogelijk maken dat God hem zou horen.
Wie Henny Huisman zegt, denkt aan de grote tv-shows die hij jarenlang voor een miljoenenpubliek presenteerde. Maar hij werkte ook voor de EO en maakte o.a. het programma Henny zoekt God, waarbij hij in de Hof van Getsemane een bijzondere, religieuze ervaring had. Huisman zegt dat hij geregeld bidt en dat hij het veel gemakkelijker vindt om wel te geloven dan niet. Als jongen groeide hij op in een katholiek gezin. Zondag naar de kerk, bidden voor het eten en slapengaan. Zijn opa was koster, Henny misdienaar. Hij hield van de 'show' in de kerk. De kleine Henny had ook een Mariaverschijning, die hij 'nog zo voor zich ziet'.
Journalist en presentator Twan Huys groeide op in het katholieke Limburg. Als kind moest hij op zondag met zijn ouders mee naar de kerk. Spijbelen was geen optie, al vond hij de diensten doodsaai. Als journalist beet hij zich vast in schandalen rond de katholieke kerk. Vooral verhalen over seksueel misbruik kwamen in zijn werk geregeld voorbij. Hij vond dit belangrijk, omdat 'de kerk net deed of ze losstond van de samenleving'. Tegenwoordig noemt hij zichzelf resoluut niet gelovig. Maar zijn huwelijk werd door een priester gesloten en hij heeft zich nooit uit de katholieke kerk laten uitschrijven. Tijs van den Brink wil van hem weten waarom.
Cabaretier Martijn Koning ontmoet Tijs van den Brink op een beladen moment om te praten over het geloof en een aantal grote levensvragen. Martijns vader, al lange tijd ernstig ziek, is enkele dagen eerder overleden. De ontmoeting vindt plaats in de gereformeerde kerk van Hattem, waar hij als kind iedere zondag met frisse tegenzin naartoe ging. Zijn vader vond de kerkgang als gezin belangrijk. Als puber neemt Martijn afscheid van het geloof en de kerk, maar enkele jaren terug constateert hij tot zijn eigen verbazing dat hij gaat bidden voor zijn zieke vader. Zijn houding tegenover het geloof noemt hij nu dubbel.
Schrijver Adriaan van Dis (74) kwam als kind al in aanraking met allerlei geloven. Zijn moeder las met Kerst voor uit de kinderbijbel, de Thora, de Koran en andere heilige boeken. Nog altijd is Adriaan van Dis zeer geïnteresseerd in godsdienst, vooral als maatschappelijk en cultureel verschijnsel. Hij leest graag godsdienstige verhalen, omdat hij er inspiratie en troost uit put. En zijn eigen boeken staan vol Bijbelse verwijzingen. Bij een bezoek aan een rabbijn had hij een indrukwekkende spirituele ervaring. Maar geloven in een god of in de zaligmakende waarheid van een godsdienst, doet hij niet.
Schrijver Arnon Grunberg (50) groeit op in een door de oorlog zwaar getraumatiseerd gezin en krijgt een traditioneel joodse opvoeding. Zijn zus en hij zijn lid van een zionistisch-religieuze jeugdvereniging. Maar waar zijn zus naar Israël verhuist om een orthodox leven te gaan leiden, neemt Arnon in de puberteit juist afstand van het geloof. Toch is religie nog altijd een belangrijk thema in zijn werk. Hoe denkt hij nu over God, geloven en de zin van het leven? Schotelt hij zijn lezers niet een te zwartgallig mensbeeld voor? En nu hij straks vader wordt: wat zou hij zijn kind vooral willen meegeven?
Als kind krijgt Jeangu, die in mei voor Nederland op het Eurovisie Songfestival staat, een katholieke opvoeding in zijn geboortestad Paramaribo. Hij doet zijn communie en vormsel, maar breekt later met de kerk vanwege uitspraken van paus Benedictus over homoseksualiteit. Die negatieve houding van de kerk ten opzichte van homo's is voor hem onverenigbaar met het idee dat iedereen welkom is. Toch vindt hij de gedachte achter een kerkgemeenschap nog altijd mooi: het samenkomen in dankbaarheid, en samen nadenken over hoe je een beter mens kunt worden. Daarin zegt hij de kerk soms nog te missen.
Als kind bad schrijfster Susan Smit (47) regelmatig. Niet tot God, maar wel tot 'het goddelijke'. En dat doet ze nu nog steeds, ook nadat ze zich heeft laten inwijden tot heks. De ontmoeting tussen Susan en Tijs is beladen, want als christen bekijkt Tijs iemand die zichzelf heks noemt met een zekere achterdocht. En op haar beurt heeft Susan de nodige bedenkingen bij het christendom, waarvan de aanhangers door de eeuwen heen vele duizenden heksen vervolgden en vermoordden. Susan probeert uit te leggen wat haar aanspreekt in de hekserij, die ze een 'ongeorganiseerde, oude religie' noemt.
Concertpianiste Iris Hond speelt buiten coronatijd in uitverkochte zalen door heel Nederland, maar vooral ook voor mensen die niet naar zo'n plek kunnen komen: daklozen, gevangenen en ernstig zieken bijvoorbeeld. Ze omschrijft het als een moment van hoop en verlichting brengen aan mensen die hun gevoel van waardigheid vaak verloren zijn. Muziek biedt ook Iris zelf rust en troost. Volgens haar zijn er veel raakvlakken tussen muziek en religie. Iris werd niet gelovig opgevoed. Uit haar eigen religieuze zoektocht haalt ze de overtuiging dat zij de enige is die zichzelf verder kan brengen.
Op zijn vierde ging dj Igmar Felicia (30) al langs de deuren als Jehovah's Getuige. Voor hem voelde dat als de normaalste zaak van de wereld. Hij vond het zelfs fijn om op te groeien binnen dit geloof. Zijn agressieve en alcoholistische vader lapte thuis alle regels aan zijn laars. Toen zijn ouders rond zijn zestiende uit elkaar gingen, hoefde Igmar plotseling geen Jehovah's Getuige meer te zijn. Een wilde en verwarrende periode volgde. Van de Jehovah's Getuigen heeft hij definitief afscheid genomen. En over de vraag of God bestaat, wil hij voorlopig liever even niet nadenken.
De vader van schrijver en voormalig D66-leider Jan Terlouw (89) was dominee. In zijn jeugd maakte hij kennis met de 'ongelooflijk mooie' verhalen uit het Oude Testament en voerde hij thuis diepzinnige gesprekken over goed en kwaad. Maar rond zijn negende begon Jan kritische vragen te stellen over het geloof. Want hij zag allerlei ongerijmdheden, zowel in de Bijbel, als in de wereld om hem heen. Met zijn vader praatte hij openlijk over die twijfels, zonder dat dit tot ruzies leidde. Daardoor kreeg Jan Terlouw geen afkeer van het geloof, maar hij nam er wel afscheid van. Sindsdien noemt hij zichzelf agnost.
'Jezus is een liefdevolle topgozer', zegt cabaretier en filosoof Tim Fransen zonder ironie. Want hoewel veel cabaretiers die in de kerk zijn opgevoed daar een enorme aversie tegen religie aan hebben overgehouden, is Fransen mild over het geloof. Zo bewaart hij goede herinneringen aan de kerk waar hij als kind zondags kwam. Het was voor hem een veilige plek. Tegenwoordig komt hij er alleen nog met Kerst, om er piano te spelen, terwijl zijn vader het kerkkoor dirigeert waarin zijn moeder zingt. Tijdens Fransens studententijd maakte het geloof plaats voor filosofie en het boeddhisme. In God geloven werd voor Fransen ongeloofwaardig.
'Er zit een katholiek meisje in mij en dat zal er altijd blijven zitten', aldus actrice Carine Crutzen, die opgroeide in het katholieke Limburg. Recent schreef ze haar eerste boek Uit het Zuiden. Daarin duikt ze in haar herinneringen rond haar overleden ouders, familie en (katholieke) wortels. Over haar geloof van nu: 'Er is iets groters dan wij, want er is een groot vraagteken. Wat God is, geen idee.'
Hij groeide op met muziek én de kerk, de populaire zanger Nielson (30). Jarenlang zong hij in het kinderkoor van de Dordrechtse Christelijke Gereformeerde Kerk en op wat oudere leeftijd begeleidde hij als drummer in een praiseband de zondagsdiensten. Daarnaast ging hij naar catechisatie en was hij lid van een christelijke vereniging. 'Mijn vrienden waren daar ook allemaal, het was eigenlijk mijn sociale leven', zegt hij daarover. Nielson praat zeer openhartig met Tijs van den Brink over zijn soms moeilijke ervaringen in de kerk, zijn denkbeelden, mentale strijd en geloof.
Als jongen kreeg sportjournalist en schrijver Mart Smeets van zijn atheïstische ouders een Bijbel. Dat hoorde bij de opvoeding. Je ging naar dansles, je kreeg je eerste blazer met een das en je kreeg een Bijbel. Met een papiertje eromheen en een speech van mijn vader: 'We weten dat je deze teksten voor jezelf geen waarde geeft, maar ze hebben waarde voor de mensheid.' God bestaat niet, weet Mart Smeets voor zichzelf. Toch hebben christelijke normen en waarden wel een plek in zijn leven. Even stilzijn voor het eten in gezelschap noemt hij bijvoorbeeld 'een must'. De nestor van de sportjournalistiek bekent ook aan Tijs van den Brink dat hij bij de laatste verkiezingen op de ChristenUnie heeft gestemd. Verder gaat het gesprek onder meer over de zin van het leven en de dood. Voor dat laatste is hij niet bang. 'Ik heb er veel over nagedacht. Ik heb in situaties gelegen dat de storm wel heel heftig werd, zone rood. We komen op de wereld, dan zijn we niet bang. En we gaan van de wereld af, en dan hoef je ook niet bang te zijn. Je laat iets na, je was hier, einde.'
Als kind ging psycholoog René Diekstra bijna dagelijks naar de katholieke kerk. Hij kreeg er een heel 'vrolijk, positief' godsbeeld mee. Op zijn elfde moest hij ineens mee naar een seminarie in Noord-Brabant, omdat zijn moeder hoopte dat haar zoon priester zou worden. Het pakte anders uit: Diekstra vond het vreselijk op deze school en werd depressief. Ook later in zijn leven kreeg Diekstra de nodige klappen te verwerken, onder meer toen hij als hoogleraar onder vuur kwam te liggen. Wederom worstelde hij met suïcidale gedachten, waar hij niet aan toe wilde geven vanwege het verdriet dat hij zijn geliefden zou aandoen. Ondanks die vele tegenslagen verloor René Diekstra nooit zijn interesse in religie. Sterker nog, hij maakte gedurende zijn leven een grote spirituele reis. Van Nederlands-hervormd, het humanisme, via het jodendom naar het boeddhisme en taoïsme. Het leerde hem dat ze iets gemeen hebben.
's Lands beroemdste tatoeëerder, Henk Schiffmacher, heeft in zijn leven talloze religieuze tatoeages gezet en er ook meerdere op zijn eigen lichaam staan. Schiffmacher (68) groeide op in een groot katholiek slagersgezin in het protestantse Harderwijk. Als jongetje is hij misdienaar en vindt de 'buitenkant' van het geloof prachtig: het mysterieuze gregoriaans, de wierook, de heiligen en het kerkgebouw. Als de kerk in de zestiger jaren naar zijn zeggen 'raar begint te doen' en de Latijnse mis verdwijnt, haakt hij af. Nog altijd verdiept hij zich veel in religie en spiritualiteit, maar hij noemt zichzelf niet gelovig. 'Al kan er in het stervensuur nog van alles gebeuren. Het is voor mij een meevaller als God bestaat.' Angst voor de dood heeft hij niet.
Natuurkundige Robbert Dijkgraaf groeide op zonder het geloof, maar ging natuurkunde studeren vanuit een behoefte aan houvast. Voor hem biedt wetenschap niet alleen houvast, maar ook troost. Hoe relatief onze kennis is, ervaarde Dijkgraaf toen zijn dochter Charlotte ernstig ziek ter wereld kwam. Besloten werd om haar niet te behandelen. Uiteindelijk werd Charlotte zonder behandeling op onverklaarbare wijze weer beter. Behoefte tot bidden voelde Dijkgraaf in de zwarte periode niet. Zijn schoonvader deed dat wel en ging zelfs op bedevaart. Dijkgraaf: 'Ik weet zeker dat hij het herstel van Charlotte ziet als ingrijpen van God. Maar de les die ik eruit heb geleerd is dat we ruimte moeten laten voor wat we niet begrijpen.'
Tijs van den Brink gaat op zoek naar houvast en zingeving in coronatijd. Hij ontvangt oud-politicus en filosoof Kars Veling en Telegraaf-journalist Wierd Duk. Als gevolg van de coronamaatregelen kan voormalig ChristenUnie-leider Kars Veling zijn vrouw niet bezoeken. Zij is dementerend en zit in een verpleeghuis. In deze verdrietige situatie voelt hij zich gedragen door God, maar hij is ook bezorgd over de grote maatschappelijke gevolgen van de coronacrisis. Wierd Duk deed als journalist verslag vanuit het oorlogsgebied in Tsjetsjenië. Hij is dus wel wat gewend, maar toch ervaart hij de huidige situatie als angstiger. Hoe gaat hij om met die angst? En vindt hij nu nog iets van houvast in zijn religieuze opvoeding?
Met het ouder worden voelt zangeres Trijntje Oosterhuis steeds meer spirituele verwantschap met haar vader, dichter en uitgetreden priester Huub Oosterhuis. Als kind ging ze elke zondag met haar vader mee naar 'zijn' kerkgemeenschap in Amsterdam. Recent maakte ze een album met daarop 24 liedjes van haar vader. Daarvoor verdiepte ze zich grondig in zijn liedteksten. Ze noemt zichzelf niet gelovig in de klassieke zin. God en Jezus zeggen haar weinig. Trijntje benadrukt hoe belangrijk ze het vindt dat je mag zijn zoals je bent, met al je onvolkomenheden. 'Je moet je veilig kunnen voelen bij wie je zelf bent. Ik persoonlijk heb God daar niet bij nodig.'
Als jongen kreeg sportjournalist en schrijver Mart Smeets van zijn atheïstische ouders een Bijbel. Dat hoorde bij de opvoeding. Je ging naar dansles, je kreeg je eerste blazer met een das en je kreeg een Bijbel. Met een papiertje eromheen en een speech van mijn vader: 'We weten dat je deze teksten voor jezelf geen waarde geeft, maar ze hebben waarde voor de mensheid.' God bestaat niet, weet Mart Smeets voor zichzelf. Toch hebben christelijke normen en waarden wel een plek in zijn leven. Even stilzijn voor het eten in gezelschap noemt hij bijvoorbeeld 'een must'. De nestor van de sportjournalistiek bekent ook aan Tijs van den Brink dat hij bij de laatste verkiezingen op de ChristenUnie heeft gestemd. Verder gaat het gesprek onder meer over de zin van het leven en de dood. Voor dat laatste is hij niet bang. 'Ik heb er veel over nagedacht. Ik heb in situaties gelegen dat de storm wel heel heftig werd, zone rood. We komen op de wereld, dan zijn we niet bang. En we gaan van de wereld af, en dan hoef je ook niet bang te zijn. Je laat iets na, je was hier, einde.'
Bram Tankink blonk tijdens zijn loopbaan als profwielrenner vooral uit als knecht. Hij legt uit hoe dat zit. Tankink kreeg een katholieke opvoeding, maar stopte als puber met geloven. Hij kon de dingen die de pastoor tijdens de mis zei - zoals 'de Heer heeft met alles een doel' - niet rijmen met de situatie thuis. Daar zorgde zijn moeder bijna 24 uur per dag voor zijn zwaar spastische zusje. Om het gezin te ontvluchten ging Tankink fietsen. Steeds verder, steeds harder. Hij genoot van de belangstelling die het wielrennen hem opleverden. 'Nu kon ik laten zien dat ik er was. Want thuis kreeg ik weinig aandacht.' Die behoefte om gezien te worden, bleek diep te zitten. Dat werd duidelijk toen een therapeut de vraag stelde: 'Mocht je er zijn als kind, Bram?' Hoewel het lastig voor hem blijft, kan hij eindelijk zeggen: 'Ik geloof nu wel dat ik er mag zijn.'
Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag is te gast. Als enige D66-minister legde ze bij haar aantreden de eed af. Als kind van katholieke ouders was ze bang dat ze een roeping zou krijgen en non zou moeten worden. Een makkelijke jeugd had ze bepaald niet, want toen haar moeder ernstig ziek werd en haar vader zwaar overspannen, belandde ze in een pleeggezin. Ze leerde ervan om tegenslagen te incasseren, een ervaring die haar hielp in haar loopbaan als diplomaat. Het hoogtepunt in die carrière is de loodzware klus als leider van de VN-missie voor de vernietiging van chemische wapens in Syrië. Ze slaagt met vlag en wimpel en krijgt een persoonlijke bedankbrief van Barack Obama. Kaag beschouwt zichzelf nog steeds als katholiek, al gaat ze zelden naar de kerk. Een rozenkrans draagt ze nog altijd bij zich en de normen en waarden die ze meekreeg van haar ouders zijn nog steeds belangrijk voor haar.
Bijna iedereen in Volendam is nog katholiek en de kerk speelt er nog steeds een belangrijke rol. Maar hoe Volendams presentator Kees Tol zich ook voelt, katholiek wil hij niet meer zijn. Vanwege de opvattingen van het Vaticaan over homoseksualiteit liet hij zich uitschrijven. Toch is hij soms ook wel jaloers op vrienden die nog wel geloven. Bijvoorbeeld na de nieuwjaarsbrand in café De Hemel, waarbij veertien jongeren omkwamen. 'In die tijd zaten de Volendamse kerken vol. Mensen vonden daar troost.' Tol lag zelf drie weken met brandwonden aan zijn benen in het ziekenhuis. Daar verscheen een pastoor aan zijn bed. 'Ik wilde dat niet. Ik had behoefte aan een goed gesprek, niet aan christelijke teksten', zegt Tol. Mocht hij na zijn dood de Paus tegenkomen in de hemel, ook al gelooft hij niet in het bestaan ervan, dan weet Tol al wat hij gaat zeggen: 'Dat ik het niet met hem eens ben'. En stel dat de Paus dan zijn excuses aanbiedt? Tol: 'Dan drinken we er een borrel op!'
Bram Tankink blonk tijdens zijn loopbaan als profwielrenner vooral uit als knecht. Hij legt uit hoe dat zit. Tankink kreeg een katholieke opvoeding, maar stopte als puber met geloven. Hij kon de dingen die de pastoor zei tijdens de mis, zoals 'de Heer heeft met alles een doel', niet rijmen met de situatie thuis. Daar zorgde zijn moeder bijna 24 uur per dag voor zijn zwaar spastische zusje. Om het gezin te ontvluchten ging Tankink fietsen. Steeds verder, steeds harder. Hij genoot van de belangstelling die het wielrennen hem opleverde. 'Nu kon ik laten zien dat ik er was, want thuis kreeg ik weinig aandacht.' Die behoefte om gezien te worden bleek diep te zitten. Dat werd duidelijk toen een therapeut de vraag stelde: 'Mocht je er zijn als kind, Bram?' Hoewel het lastig voor hem blijft kan hij eindelijk zeggen: 'Ik geloof nu wel dat ik er mag zijn.'
Herman Finkers staat te boek als overtuigd katholiek. 'Sinds je naar de kleuterschool gaat bij de zusters, praat je de hele dag over de hemel en Onze Lieve Heer', schreef zijn vader bij een foto van kleine Herman. Die zat als jongen liever in de kerk dan dat hij ging voetballen met vriendjes en genoot van zijn rol als misdienaar. De vraag of God bestaat vindt Finkers onzinnig, twijfel daarover heeft hij niet. Maar als er iets is dat hem toch doet twijfelen, is het de katholieke kerk. 'De kerk doet ontzettend haar best om mij van mijn geloof af te helpen. Het misbruik op grote schaal is verbijsterend. En wat de kerk leert over scheidingen, homoseksualiteit of seks voor het huwelijk heeft niks met religie te maken.' Pasen blijft voor Finkers de belangrijkste feestdag van het jaar. 'De overwinning op de dood. De wereld bestaat uit mooi en lelijk, slecht en goed, maar goed en mooi winnen het uiteindelijk. Het is de bevestiging dat het allemaal goed komt.'
In de theaterprogramma's van cabaretier Hans Sibbel (artiestennaam: Lebbis) zijn gelovigen een populair doelwit. Religie roept bij hem grote weerstand op. Sterker nog, zijn aversie tegen religie wordt de laatste jaren alleen maar sterker. Met Tijs van den Brink gaat hij in gesprek over de oorsprong van die aversie. Misstanden als het kindermisbruik in de katholieke kerk beschouwt Sibbel niet als uitwassen, maar als logisch uitvloeisel van wat geloof doet met mensen. Sibbel groeide op in een ruimdenkend katholiek gezin, maar geloofde zelf nooit echt in God. Wel hield hij een sterk gevoel voor moraal aan zijn opvoeding over. Vijf jaar geleden kreeg Sibbel een levensbedreigende auto-immuunziekte. De ervaringen uit die periode hebben een diepe en blijvende indruk op hem gemaakt. 'Je gunt het niemand, maar het levert een diepe dankbaarheid op.'
Econoom Heleen Mees, katholiek opgevoed, heeft weinig op met de figuur van Maria. Terugkijkend stelt ze vast dat de verering van de Heilige Maagd voor een verwrongen beeld van vrouwelijke seksualiteit heeft gezorgd: een vrouw die met te veel mannen naar bed gaat, is niet zuiver maar zondig. Heleen Mees noemt dit een vorm van indoctrinatie, die ze moeilijk heeft kunnen afschudden. In 2013 raakte Heleen Mees in opspraak. Ze werd in New York gearresteerd op verdenking van het lastigvallen van haar ex-geliefde, bankier Willem Buiter. Haar leven lag daardoor in gruzelementen. Het katholicisme heeft ze achter zich gelaten. Je bezig kunnen houden met zingeving is volgens Mees een vorm van luxe, omdat veel mensen vooral bezig zijn met overleven. De kracht om haar problemen te overwinnen haalt ze vooral uit zichzelf. Die kracht heeft ze nodig, want de juridische perikelen rondom de kwestie Buiter zijn vaak stressvol.
Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag is te gast. Als enige D66-minister legde ze bij haar aantreden de eed af. Als kind van katholieke ouders was ze bang dat ze een roeping zou krijgen en non zou moeten worden. Een makkelijke jeugd had ze bepaald niet, want toen haar moeder ernstig ziek werd en haar vader zwaar overspannen, belandde ze in een pleeggezin. Ze leerde ervan om tegenslagen te incasseren, een ervaring die haar hielp in haar loopbaan als diplomaat. Het hoogtepunt in die carrière is de loodzware klus als leider van de VN-missie voor de vernietiging van chemische wapens in Syrië. Ze slaagt met vlag en wimpel en krijgt een persoonlijke bedankbrief van Barack Obama. Kaag beschouwt zichzelf nog steeds als katholiek, al gaat ze zelden naar de kerk. Een rozenkrans draagt ze nog altijd bij zich en de normen en waarden die ze meekreeg van haar ouders zijn nog steeds belangrijk voor haar.
Journalist en documentairemaker Fidan Ekiz heeft een islamitische achtergrond. Als dochter van Turkse gastarbeiders kreeg ze van huis uit een milde vorm van de islam mee, met mooie rituelen. Maar op de wekelijkse koranlessen ging het er heel anders aan toe. Er werd bij ieder foutje gedreigd met hel en verdoemenis en tijdens de ramadan sloeg een ingevlogen Turkse imam de kinderen met een liniaal. Toen Fidan Ekiz in haar studententijd voor het eerst 'straalbezopen' werd, was ze heel even bang dat Allah haar zou straffen. Tegenwoordig noemt ze zich geen moslim meer, maar de tweespalt is gebleven. Aan de ene kant neemt Ekiz het op voor de islam van haar ouders en kan ze nog altijd geraakt worden door het reciteren uit de koran bij een sterfgeval. Aan de andere kant moet ze niets hebben van de radicale invulling van het geloof en windt ze zich op over de sociale controle die jonge moslimmeiden in hun doen en laten beperkt. Fidan Ekiz: 'Ik vind dat er een nieuwe, verlichte koran moet komen. Misschien dat er dan iets zal veranderen'.
'Het was meer dan een zwarte dag, de wereld stortte in.' Dat zegt Peter Vandermeersch, hoofdredacteur van NRC Handelsblad, over het auto-ongeluk in 1982 waarbij zijn jongere zus Katrien om het leven komt. Als hij ziet dat zijn zus, twintig jaar oud, ligt opgebaard met een rozenkrans tussen haar vingers, komt er een hevig gevoel van woede in hem op: het tafereel past totaal niet bij de manier waarop Katrien geleefd heeft. Vandermeersch is in die periode al weggedreven van het katholieke geloof uit zijn Vlaamse jeugd. Door de dood van Katrien beseft hij eens te meer dat je bij de dag moet leven: 'Feest, drink, vrij!' Maar ook: 'Wees ambitieus.' Want als hij iets heeft meegenomen van de Jezuïeten die hem vroeger lesgaven is het de gedachte dat je het allerbeste uit jezelf moet halen. Dat brengt een groot gevoel van verantwoordelijkheid met zich mee. En een neiging tot perfectionisme: het leven heeft voor Vandermeersch pas zin als je een steen hebt verlegd in de rivier. Peter Vandermeersch gelooft vooral in mensen. Daar heeft hij God en Jezus niet bij nodig. Toch is hij gevoelig voor de sfeer van religieuze samenkomsten en filosofeert hij graag over het hiernamaals. 'Als de hemel zou bestaan, hoop ik daar mijn zus terug te zien.'
Als dertienjarig meisje kreeg schrijfster Rosita Steenbeek een hersenbloeding, waardoor ze maanden in een verduisterde kamer in het ziekenhuis lag. Na haar herstel raakte ze in een geloofscrisis: het idee van een Vader in de hemel had zijn vanzelfsprekendheid verloren. Steenbeek, afkomstig uit twee domineesfamilies, was opgevoed met het beeld van een liefdevolle God die naar je omziet en een bedoeling met je heeft. 'Ik vond het pijnlijk om daaraan te twijfelen, het voelde als verlies.' De vader van Rosita Steenbeek, een neerlandicus waar de schrijfster een zeer innige band mee had, reikte haar een ander, meer poëtisch godsbeeld aan. Kort na zijn overlijden brak Steenbeek haar rug en al haar ribben bij een auto-ongeluk. 'Het was alsof ik achter hem aan wilde gaan', zegt ze terugkijkend. Wederom ontsnapte ze op het nippertje aan de dood en volgde er een langdurige ziekenhuisopname. Dit keer in een korset. Ze voelde zich gedragen, meegevoerd naar een plek buiten de tijd. De dood is voor Rosita Steenbeek een reisgenoot geworden. Geen bedreiging, maar een aansporing om je talenten te gebruiken en anderen lief te hebben. Aan de hersenbloeding heeft ze een vorm van epilepsie overgehouden. Tijdens een aanval krijgt ze visioenen die haar aan de raadselachtigheid van het bestaan herinneren: 'Alsof er een luikje opengaat.'
'Ik zou graag een ijzeren atheïst zijn, maar het zit er niet in', zegt Tommy Wieringa. In zijn puberteit maakte de schrijver treinen kapot en leefde als een wolvenkind dat van God noch gebod wilde weten. Hij werd gered van de ondergang door een vrouw die zich opwierp als zijn pleegmoeder. Tommy Wieringa is naar eigen zeggen de meest gelovige ongelovige van Nederland. Want God mag wat hem betreft dan dood zijn, het christendom is dat niet. In het Nederlands Hervormde gezin waarin hij opgroeide werd er weinig aan het geloof gedaan. Wieringa leerde pas bidden toen hij op een katholieke jongensschool terechtkwam. Thuis las zijn esoterisch aangelegde moeder, die er vandoor ging toen hij een jaar of elf was, hem voor uit de kinderbijbel. Die oerverhalen uit zijn kindertijd zijn terug te vinden in zijn romans. Wieringa leeft vanuit de gedachte dat de wereld bezield is en dat alle vormen van leven een samenhangend geheel vormen. Als kind zocht hij troost bij een boom, als volwassene kan hij zich opwinden over mensen die hun kamerplanten bij het grofvuil zetten. 'Een trein kun je slopen, maar een ficus niet. Ik heb het idee dat dat leven verbonden is met het mijne.'
Oud-premier Dries van Agt (1931) plaatste tijdens zijn politieke loopbaan geen kanttekeningen bij zijn geloof. De katholieke ex-politicus had in die tijd wel iets anders aan zijn hoofd. Toen collega-minister Joop den Uyl hem eens vertelde dat hij na Auschwitz het christelijk geloof vaarwel had gezegd, was Van Agt dan ook niet van zijn stuk gebracht. Het mysterie Gods gaat ons verstand ver te boven, vond hij. Een gruwelijk feit als Auschwitz kon daarin niet beslissend zijn. Tegenwoordig is Dries van Agt een en al aarzeling en twijfel als het om geloofskwesties gaat. Dat heeft alles te maken met zijn favoriete hobby: de astronomie. Sinds Van Agt ervan doordrongen is dat er miljarden hemellichamen bestaan, vindt hij het onwaarschijnlijk dat God zich om dat ene planeetje aarde zou bekommeren. Om maar te zwijgen over de Zoon die Hij ons volgens de Bijbel heeft gestuurd. Toch wordt Dries van Agt nog altijd geraakt door de schoonheid van het katholieke geloof. Hij is regelmatig in de kerkbanken te vinden, al was het maar om de dienstdoende pastor niet voor een leeg godshuis te laten preken. Van Agt: 'Als ik afscheid zou nemen van het geloof, zou ik te veel verliezen.'
Presentator Jeroen Pauw laat zich regelmatig kritisch uit over het geloof. Nadat hij in november vorig jaar zei dat de Koran, Bijbel en Thora altijd oproepen tot geweld, kreeg hij felle reacties van bekende christenen. Zo nodigde Tijs van den Brink hem uit om te gast te zijn in Adieu God?, omdat Tijs Jeroens aversie wil begrijpen. Jeroen Pauw groeide op in Hilversum en heeft twee zusjes. Vader Jaap Pauw werkte als radiotechnicus bij het NOB en ging ook bij EO aan de slag, waar Jeroen later een bijbaantje kreeg. Het gezin Pauw ging niet naar de kerk, maar thuis werd aan het begin van de maaltijd en voor het slapen gaan trouw gebeden. Op zondag mocht steeds een ander gezinslid voorgaan in gebed. Jeroen was als tiener de enige in de klas die nog in Sinterklaas geloofde. Uitgelachen door de klas, kwam Jeroen overstuur thuis waar zijn moeder bevestigde dat de goedheiligman inderdaad niet bestaat. Jeroen realiseerde zich dat zijn ouders niet altijd de waarheid vertelden. Maar of deze gebeurtenis bepalend is voor zijn kritische houding tegenover religie valt te betwijfelen.
'Spiritualiteit kwam net zo onverwachts in mijn leven als okselhaar.' Dennis Honing, de eerste moslim in dit programma, is pas 27 jaar en heeft al een bewogen religieus leven achter de rug. Als atheïstische puber ontdekte hij bij zichzelf een spirituele neiging die niet meer wegging. Hij besloot christen te worden, maar werd in de jeugdgevangenis gegrepen door de islam. Al snel voegde hij zich bij de radicale islam en hielp hij jongens om af te reizen naar Syrië. Zijn rappe tong en uitgesproken opvattingen maakten Dennis een veelgevraagde gast in talkshows. Maar de twijfels sloegen toe. Het lijden in de wereld deed Dennis twijfelen aan God. Hij liet de radicale islam achter zich en raakte bijna helemaal zijn geloof kwijt. Moslim is hij nog steeds, maar dan wel ontzettend kritisch. En zonder Jezus hoeft het van hem niet. 'Ik wil Jezus niet achterlaten. Een islam zonder Jezus zou voor mij niet kunnen', aldus Dennis Honing in gesprek met Tijs van den Brink.
De immer enthousiaste en energieke hersenwetenschapper Erik Scherder komt tot rust in de kerk. Toch komt hij er nauwelijks meer. Als kind was hij erg gelovig en bad hij op een haast dwangmatige manier. Nu bidt hij alleen nog als de nood hoog is. Voor zijn zieke dochter sloot hij een akkoord met God: 'Als het goed komt met haar, ga ik zondag weer naar de kerk'. Volgens Erik Scherder is geloven iets wat zich uitsluitend in de hersenen afspeelt. Ook de 'engelenervaring' van Tijs van den Brink kan hem niet overtuigen dat er 'meer' is. 'Ik denk niet dat God bestaat, maar ik hoop het wel', aldus Scherder.
Cabaretier Paul van Vliet groeit op in een Nederlands-hervormd gezin. Het gezin bezocht elke zondag de Duinoordkerk, de huidige Kloosterkerk in Den Haag, en na de dienst aten ze de tulband die zijn moeder elke week bakte.
Schrijfster en columnist Esther Gerritsen werd bekend als schrijfster van het Boekenweekgeschenk van 2016, Broer. Op dit moment schrijft ze een roman waarin het geloof een grote rol speelt.
Minister Lilianne Ploumen heeft een zeldzaam groot respect voor haar ouders, en voor het katholieke geloof dat voor hen belangrijk was.
Maarten 't Hart is misschien wel de meest beroemde en beruchte ex-gelovige van Nederland. Zijn Bijbelkennis is ongeëvenaard, en hij zet deze in om steeds weer de lezer te overtuigen van de waan- en onzinnigheid van de verhalen die voor velen nog steeds heilig zijn.
